Circadiaanse ritmes zijn lichamelijke, geestelijke en gedragsveranderingen die bij levende organismen, waaronder de mens, in een periode van ongeveer 24 uur plaatsvinden. Deze veranderingen worden in gang gezet als reactie op veranderingen in licht en duisternis, het dag-nacht ritme. Circadiaanse ritmes zijn terug te vinden in vrijwel alle levende wezens, inclusief dieren, planten, microbes en natuurlijk de mens. De studie naar circadiaanse ritmes wordt chronobiologie genoemd.

Is het circadiaanse ritme hetzelfde als de biologische klok?

Nee, maar ze zijn wel gerelateerd. Onze biologische klok stuurt ons circadiaans ritme.

Wat zijn biologische klokken?

De biologische klokken die de circadiaanse ritmes controleren zijn groepen samenwerkende cel-moleculen die zich in ons hele lichaam bevinden. Een ‘master clock’ die zich in de hersenen bevindt coördineert alle biologische klokken in ons lichaam zodat deze goed op elkaar zijn afgestemd.

Wat is de ‘master clock’?

De ‘master clock’ die de circadiaanse ritmes controleert bestaat uit een groep zenuwcellen in de hersenen en wordt SCN (Suprachiasmatic Nucleus) genoemd. Deze SCN bestaat uit 20.000 zenuwcellen en bevindt zich in de hypothalamus, een gebied in de hersenen, net boven het punt waar de zenuwen van de ogen elkaar kruisen.

Maakt ons lichaam zelf circadiaanse ritmes?

Circadiaanse ritmes in ons lichaam komen tot stand door natuurlijke factoren in ons lichaam zelf maar worden óók beinvloedt door signalen uit de omgeving. Licht is daarvan de belangrijkste door bepaalde genen, die onze interne klokken aansturen, aan of uit te zetten.

Hoe beïnvloeden circadiaanse ritmes onze lichaamsfuncties?

Circadiaanse ritmes kunnen ons slaap-waak ritme, hormoon afgifte, lichaamstemperatuur en andere belangrijke lichaamsfuncties beïnvloeden.

Hebben genen invloed op circadiaanse ritmes?

Ja. Onderzoekers hebben bepaalde genen geïdentificeerd die invloed hebben op het circadiaanse ritme bij mensen, fruitvliegjes, muizen, schimmels en diverse andere organismen.

Zijn circadiaanse ritmes gerelateerd aan onze slaappatroon?

Ja. CIrcadiaanse ritmes zijn belangrijk voor ons slaappatroon. Onze ‘master klock’ of SCN, regelt de aanmaak van melatonine. Melatonine is het hormoon dat ons slaperig maakt. De SCN ligt precies boven de oog zenuwen, en reageert net als deze oog zunuwen, ook op licht en donker. Als er minder licht is, zoals ’s nachts, geeft de ‘master clock’ onze hersenen het signaal om meer melatonine aan te maken waardoor we slaperig worden.

Is er verband tussen circadiaanse ritmes en een jetlag?

Ja. Een jetlag ontstaat wanneer reizigers last hebben van hun verstoorde circadiaanse ritmes. Als je door verschillende tijdzones reist kan je ‘lichaamsklok’ van slag raken. Stel je vliegt van California naar New York. In dat geval verlies je 3 uur tijd. Als je dus om 7.00 uur opstaat denkt je lichaam dat het pas 4.00 uur is. Hierdoor kan je je groggy en gedesoriënteerd voelen. Je lichaamsklok kan zich zelf  ‘resetten’ maar dit kan wel enkele dagen duren.

Zijn circadiaanse ritmes betrokken bij gezondheidsproblemen?

Ja. Circadiaanse ritmes worden gekoppeld aan slaapproblemen zoals slapeloosheid en een verstoord slaap-waak ritme. Afwijkende circadiaanse ritmes worden ook geassocieerd met (seizoens)depressie.

Hoe worden circadiaanse ritmes onderzocht?

Wetenschappers bestuderen hiervoor mensen of  bepaalde ‘voorbeeld organismen’ zoals muizen of zeewier. Bij deze experimenten zal de onderzoeker de periodes van licht en duisternis variëren om te bepalen welke veranderingen dit teweeg brengt in de genen activiteit of andere moleculaire signalen.
In Nederland houdt o.a. mevrouw Dr. Marijke Gordijn van de afdeling chronobiologie van de Rijksuniversiteit van Groningen zich met circadiaanse ritmes bezig.

Hoe draagt het onderzoek naar circadiaanse ritmes bij aan onze gezondheid?

Kennis over hoe en waarom onze biologische klokken tikken kan onderzoekers leiden naar behandelingen van gezondheidsklachten die hiermee te maken hebben. Informatie over de genen die verantwoordelijk zijn voor de circadiaanse ritmes zal ook het inzicht vergroten in biologische systemen en het menselijk lichaam.

engelse tekst

Be Sociable, Share!

•